Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті

Ел Конституциясы дамудың барлық сатысынан өтті – ғалым

Ата заң – мемлекет құрылымын, оның қандай жолмен дамитындығын белгілейтін ең басты құжат. Жиырма жылдан бері қолданыстағы Конституциямыз еліміздің құқықтық мемлекет ретінде орнығуына үлес қосты. Қоғамды демократияландыруда конституциялық реформаның маңызы зор екендігі жиі айтылады. Ендеше, Қазақстан өзінің егемен мемлекет ретінде қалыптасуында конституциялық-құқықтық дамудың қандай сатыларынан өтті? Ата заңымыздың тарихи ерекшелігі қандай? Оның басқа елдердің Конституциясынан өзгешелігі неде? Осы және өзге де сауалдарға Л.Н.Гумилев атындағы Еуразия ұлттық университеті Заң факультеті Мемлекет және құқық теориясы мен тарихы, конституциялық құқық кафедрасының доценті, тарих ғылымдарының кандидаты, доцент Жамаладен Ибрагимов жауап береді.

-Жамаладен Ибрагимұлы, алдымен Ата заңымыздың ең басты ерекшелігі жөнінде айтып берсеңіз...

-Ата заңымыздың ең басты ерекшелігі оның бірінші бабында айқындалған. Нақтырақ айтқанда, өзге елдердің Конституциясынан ерекшелейтін қағидат бірінші баптың 2-тармағында жазылған. Конституцияны әзірлеуде бұл принциптердің Ата заңға енгізілуіне қарсы болып, «Заңдық қағидаларға мүлдем жатпайды, тікелей іс-қимылдың заңдық құжаты болып табылатын Конституцияда ондай болмау керек» деген заңгерлердің пікірлері де болды. Бірақ, жиырмадан астам шетелдің Конституциясына терең талдау жасаған Елбасы қызу таластардан кейін осы принциптерді жобаға енгізуге өз үлесін қосты. Онда былай жазылған: «Республика қызметінің түбегейлі принциптері: қоғамдық татулық пен саяси тұрақтылық, бүкіл халықтың игілігін көздейтін экономикалық даму, қазақстандық патриотизм; мемлекет өмірінің аса маңызды мәселелерін демократиялық әдістермен, оның ішінде республикалық референдумда немесе Парламентте дауыс беру арқылы шешу». Коституциямыздағы бұл принциптер бүгінде таңдап алған жолдан адастырмайтын бағдарға айналды.

-Тәуелсіздік тарихында тұңғыш рет бүкілхалықтық талқылауға салынған 1995 жылы қабылданған Конституция екені белгілі. Жалпы, аталмыш құжатты талқылауда халықтан көптеген ұсыныстар түскен екен. Олар қаншалықты ескерілді?

-1995 жылы 30 маусымнан 30 шілдеге дейін Конституцияның жобасы бүкілхалықтық талқылауға берілді. Талқылауға 33 мың ұжым, үш миллионнан астам адам қатысты. Конституция жобасына 31 886 ұсыныс пен ескерту жасалды. Осы талқылаудың нәтижесінде Конституцияның 98 бабының 55 бабына 1100 түзету мен қосымшалар енгізілді. Осылайша, республикалық референдумда жаңа Конституцияны қазақстандықтардың 82 пайызы қолдады. Шетел тәжірибесіне талдау жасалғанымен, Ата заңымызда өзіміздің «менімізді» көрсетіп тұратын қағидалар бар екенін де атап өткім келеді. Әлемнің бәсекеге қабілетті елдерінің принциптерімен сабақтас «қазақстандық модельде» осы Ата заңымызбен айқындалды.Бүгінде еліміз 1995 жылғы Конституцияға сүйеніп, келешектегі даму жолын түпкілікті таңдап алды.